1. Mô hình kinh doanh của Standard Oil

Mô hình kinh doanh của Standard Oil do John D. Rockefeller sáng lập vào năm 1870 là một trong những mô hình tập đoàn lớn nhất và gây tranh cãi nhất trong lịch sử kinh tế Mỹ. Mô hình của công ty tập trung vào việc kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng của ngành công nghiệp dầu mỏ, từ khai thác đến sản xuất, vận chuyển và phân phối, tạo nên một mạng lưới độc quyền dọc (vertical integration monopoly). Dưới đây là các yếu tố chính trong mô hình kinh doanh của Standard Oil:

1.1. Tích hợp dọc (Vertical Integration)

Standard Oil kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng dầu mỏ:

• Khai thác dầu: Công ty mua hoặc sở hữu các mỏ dầu.
• Lọc dầu: Công ty sở hữu các nhà máy lọc dầu lớn nhất nước Mỹ.
• Vận chuyển: Standard Oil sở hữu mạng lưới đường sắt, đường ống dẫn dầu và tàu chở dầu, giảm chi phí vận chuyển và phụ thuộc vào các công ty vận chuyển bên ngoài.
• Phân phối và bán lẻ: Công ty kiểm soát các kênh phân phối, bảo đảm sản phẩm đến tay người tiêu dùng với giá thành và số lượng lớn nhất.

1.2. Chiến lược độc quyền

Standard Oil sử dụng chiến lược độc quyền để loại bỏ đối thủ:

• Hạ giá thành sản phẩm: Công ty bán dầu dưới giá thị trường để loại bỏ các công ty nhỏ hơn không cạnh tranh nổi, sau đó thâu tóm các công ty này.
• Đàm phán với đường sắt: Standard Oil sử dụng sức mạnh kinh tế của mình để đàm phán giảm giá vận chuyển dầu với các công ty đường sắt, tạo lợi thế về giá so với đối thủ.

1.3. Mua lại và hợp nhất (Consolidation)

Standard Oil đã thực hiện hàng loạt vụ mua lại các công ty nhỏ hơn trong ngành dầu mỏ để mở rộng tầm kiểm soát và giảm sự cạnh tranh. Công ty liên tục thâu tóm các nhà máy lọc dầu, mỏ dầu và các công ty phân phối.

1.4. Trust và quản lý

Standard Oil đã thành lập một trust – một loại hình công ty liên kết giữa nhiều doanh nghiệp độc lập – để hợp nhất các hoạt động kinh doanh. Năm 1882, Rockefeller và các đối tác của mình đã hợp nhất tất cả các tài sản của Standard Oil dưới sự kiểm soát của một ban điều hành duy nhất, từ đó thống nhất chiến lược và chính sách kinh doanh cho toàn bộ hệ thống.

1.5. Chiến lược đa dạng hóa

Ngoài dầu mỏ, Standard Oil cũng mở rộng sang các lĩnh vực khác liên quan đến dầu như sản xuất hóa chất, nhựa, và sau đó trở thành một trong những nhà tiên phong trong ngành công nghiệp xăng dầu và dầu nhờn cho xe cơ giới.

1.6. Tận dụng khoa học và công nghệ

Standard Oil đầu tư vào công nghệ và nghiên cứu để tối ưu hóa quy trình sản xuất và khai thác dầu, giảm chi phí và cải thiện chất lượng sản phẩm. Họ đã phát triển các phương pháp lọc dầu tiên tiến và tối ưu hóa việc vận chuyển.

1.7. Phản ứng với các luật chống độc quyền

Do sức mạnh độc quyền quá lớn, Standard Oil đã bị Tòa án Tối cao Hoa Kỳ buộc phải giải thể vào năm 1911 theo Đạo luật Chống độc quyền Sherman (Sherman Antitrust Act). Công ty bị chia thành 34 công ty nhỏ, nhiều trong số đó sau này phát triển thành các tập đoàn lớn như ExxonMobil và Chevron.

Mô hình kinh doanh của Standard Oil đã có ảnh hưởng sâu rộng đến các ngành công nghiệp khác và là một trong những ví dụ điển hình về lợi ích và tác hại của độc quyền trong lịch sử kinh tế.

2. Lịch sử Standard Oil

Standard Oil, một trong những tập đoàn công nghiệp quan trọng và gây tranh cãi nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, được thành lập bởi John D. Rockefeller vào năm 1870. Công ty nhanh chóng trở thành tập đoàn độc quyền hàng đầu trong ngành dầu mỏ, định hình nền kinh tế và chính trị Mỹ cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Dưới đây là tóm tắt về lịch sử của Standard Oil qua các giai đoạn chính:

2.1. Thành lập và Phát triển (1870 – 1882)

• 1870: John D. Rockefeller cùng các cộng sự (bao gồm Henry Flagler và Samuel Andrews) thành lập Standard Oil tại Cleveland, Ohio. Ban đầu, công ty chỉ là một nhà máy lọc dầu nhỏ, nhưng nhanh chóng mở rộng thông qua việc mua lại các nhà máy lọc dầu khác và thiết lập một hệ thống sản xuất hiệu quả hơn.
• Chiến lược tăng trưởng: Standard Oil sử dụng chiến lược giảm giá, đàm phán ưu đãi với các tuyến đường sắt, và hợp nhất với các đối thủ để thống trị ngành dầu mỏ. Rockefeller nhắm đến việc kiểm soát toàn bộ quá trình từ khai thác, lọc dầu, đến vận chuyển và phân phối sản phẩm.
• Tích hợp dọc: Công ty tập trung vào tích hợp dọc, kiểm soát các mỏ dầu, nhà máy lọc dầu, đường ống và các phương tiện vận chuyển dầu. Điều này cho phép họ cắt giảm chi phí và loại bỏ sự phụ thuộc vào các bên trung gian.

2.2. Sự phát triển của mô hình Trust (1882 – 1890)

• 1882: Standard Oil thành lập một trust để hợp nhất quyền quản lý các công ty mà họ đã mua lại, bao gồm nhiều doanh nghiệp dầu mỏ độc lập. Các cổ đông của các công ty này chuyển cổ phần của họ vào trust và nhận cổ phiếu Standard Oil Trust, đưa công ty trở thành một tổ chức tập trung.
• Mở rộng thị trường: Standard Oil kiểm soát khoảng 90% thị trường dầu mỏ Hoa Kỳ vào cuối thế kỷ 19, trở thành một trong những tập đoàn công nghiệp lớn nhất thế giới. Họ tiếp tục mở rộng ra các thị trường quốc tế, bao gồm châu Âu và châu Á, thông qua các công ty con.

2.3. Phản ứng từ công chúng và Chính phủ (1890 – 1911)

• 1890: Quốc hội Hoa Kỳ thông qua Đạo luật Sherman về chống độc quyền (Sherman Antitrust Act), luật đầu tiên nhằm hạn chế các tập đoàn độc quyền. Mặc dù luật này đã được áp dụng, ban đầu nó ít ảnh hưởng đến hoạt động của Standard Oil.
• Điều tra và chỉ trích: Trong suốt thập kỷ 1890 và 1900, Standard Oil phải đối mặt với sự chỉ trích nặng nề từ báo chí và công chúng về các chiến thuật kinh doanh độc quyền của mình. Nhà báo nổi tiếng Ida Tarbell đã viết loạt bài điều tra về công ty, vạch trần các hành vi không công bằng của Rockefeller và cách công ty phá hủy các đối thủ nhỏ hơn.
• 1904: Loạt bài “Lịch sử của Công ty Standard Oil” của Ida Tarbell được công bố, tạo ra một làn sóng phẫn nộ và thúc đẩy phong trào cải cách chống lại độc quyền.

2.4. Giải thể Standard Oil (1911)

• 1911: Tòa án Tối cao Hoa Kỳ ra phán quyết rằng Standard Oil vi phạm Đạo luật Sherman và yêu cầu giải thể công ty thành 34 công ty nhỏ hơn. Đây là một cột mốc quan trọng trong lịch sử chống độc quyền của Hoa Kỳ.
  • Một số công ty con tách ra từ Standard Oil bao gồm:
    • Exxon (Standard Oil of New Jersey): sau này hợp nhất thành ExxonMobil.
    • Chevron (Standard Oil of California).
    • Amoco (Standard Oil of Indiana): sau đó sáp nhập vào BP (British Petroleum).
    • Conoco: sau này trở thành ConocoPhillips.
• Hậu giải thể: Mặc dù bị chia tách, các công ty nhỏ này vẫn giữ được sức mạnh và tiếp tục phát triển thành các tập đoàn dầu mỏ lớn mạnh trên toàn thế giới.

2.5. Tác động và Di sản

• Tầm ảnh hưởng kinh tế: John D. Rockefeller trở thành một trong những người giàu nhất thế giới nhờ vào thành công của Standard Oil. Sau giải thể, ông tiếp tục đầu tư vào các lĩnh vực khác và là một trong những người tiên phong của hoạt động từ thiện tại Mỹ.
• Độc quyền và chính sách chống độc quyền: Vụ Standard Oil đã tạo tiền đề cho việc thắt chặt luật chống độc quyền tại Hoa Kỳ. Sau này, các vụ độc quyền khác cũng bị xử lý tương tự, chẳng hạn như vụ AT&T và Microsoft.
• Tầm nhìn dài hạn: Mặc dù bị giải thể, Standard Oil đã đặt nền móng cho sự phát triển của ngành công nghiệp dầu mỏ hiện đại và ảnh hưởng đến mô hình kinh doanh của các tập đoàn quốc tế.

2.6. Kết luận

Lịch sử của Standard Oil là minh chứng về sức mạnh và nguy cơ của các tập đoàn độc quyền, đồng thời là một bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển của hệ thống pháp lý và chính sách kinh tế Mỹ. Việc giải thể Standard Oil đánh dấu sự khởi đầu của các biện pháp chống độc quyền mạnh mẽ hơn, góp phần bảo vệ sự cạnh tranh lành mạnh trên thị trường.

3. Lịch sử chủ sở hữu của Standard Oil

Standard Oil, được thành lập vào năm 1870 bởi John D. Rockefeller và các cộng sự, đã trải qua nhiều giai đoạn lịch sử với các biến đổi về quyền sở hữu, đặc biệt là sau khi công ty bị giải thể vào năm 1911. Dưới đây là tóm tắt về lịch sử chủ sở hữu của Standard Oil:

3.1. John D. Rockefeller và các đồng sáng lập ban đầu (1870 – 1882)

• John D. Rockefeller là nhân vật chủ chốt trong việc thành lập và quản lý Standard Oil. Ông cùng các cộng sự bao gồm Henry Flagler, Samuel Andrews, Stephen V. Harkness, và William Rockefeller (em trai của John) đã thành lập Standard Oil tại Cleveland, Ohio.
• Rockefeller nắm giữ cổ phần lớn nhất và đóng vai trò quyết định trong chiến lược phát triển công ty. Ông sử dụng chiến lược kiểm soát thị trường dầu mỏ bằng cách mua lại các đối thủ nhỏ hơn và thống nhất việc quản lý thông qua mô hình trust.

3.2. Mô hình trust và tập trung quyền sở hữu (1882 – 1890)

• 1882: Standard Oil được tổ chức lại thành Standard Oil Trust, một tổ chức liên kết với các công ty con khác nhau. Rockefeller, thông qua việc sở hữu phần lớn cổ phần và nắm quyền điều hành trust, có quyền kiểm soát gần như toàn bộ công ty.
• Cơ cấu trust giúp Rockefeller và các đối tác của ông nắm giữ quyền kiểm soát chặt chẽ hơn, mặc dù các công ty thành viên vẫn giữ sự độc lập về mặt pháp lý.

3.3. Sự tan rã của Trust và chia tách công ty (1890 – 1911)

• 1890: Đạo luật Chống độc quyền Sherman (Sherman Antitrust Act) được thông qua, đặt ra các giới hạn pháp lý đối với các tập đoàn độc quyền như Standard Oil.
• 1892: Tòa án Tối cao Ohio ra lệnh giải thể Standard Oil Trust. Tuy nhiên, thay vì giải thể thực sự, Standard Oil đã chuyển quyền sở hữu và tái cấu trúc các công ty con thành các đơn vị độc lập với quyền sở hữu cổ phần chung. Điều này giúp công ty tiếp tục duy trì sự thống nhất quản lý trong khi né tránh luật pháp.
• Trong giai đoạn này, Rockefeller vẫn là người kiểm soát lớn nhất, và quyền sở hữu phần lớn các công ty con vẫn thuộc về ông và các cổ đông chính ban đầu.

3.4. Giải thể Standard Oil (1911)

• 1911: Sau nhiều cuộc điều tra và áp lực từ chính phủ, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ ra phán quyết rằng Standard Oil vi phạm luật chống độc quyền. Công ty bị chia tách thành 34 công ty nhỏ độc lập.
  • Các công ty này bao gồm:
    • Standard Oil of New Jersey (sau này trở thành Exxon).
    • Standard Oil of New York (sau này trở thành Mobil).
    • Standard Oil of California (sau này trở thành Chevron).
    • Standard Oil of Indiana (sau này trở thành Amoco, và sáp nhập vào BP).
    • Standard Oil of Ohio (sau này được BP mua lại).
• Rockefeller và các cổ đông khác vẫn nắm giữ cổ phần trong các công ty nhỏ sau khi chia tách, giúp họ vẫn duy trì được sự giàu có và ảnh hưởng.

3.5. Chủ sở hữu các công ty hậu giải thể

• Sau khi Standard Oil bị chia tách, quyền sở hữu được phân bổ cho các cổ đông dựa trên cổ phần của họ tại công ty ban đầu, với Rockefeller và gia đình ông tiếp tục sở hữu cổ phần lớn trong nhiều công ty con.
• Một số công ty hậu giải thể đã phát triển mạnh mẽ và trở thành những tập đoàn dầu khí lớn trên thế giới.
  • ExxonMobil: Thành lập từ sự hợp nhất của Exxon (trước là Standard Oil of New Jersey) và Mobil (trước là Standard Oil of New York) vào năm 1999.
  • Chevron: Trở thành một trong những công ty dầu khí lớn nhất thế giới và là kết quả từ Standard Oil of California.
  • BP (British Petroleum): Mua lại nhiều công ty con của Standard Oil, bao gồm Amoco và Standard Oil of Ohio, giúp BP trở thành một trong những tập đoàn dầu khí hàng đầu.

3.6. Tác động của giải thể đối với quyền sở hữu

• Mặc dù bị giải thể, các cổ đông của Standard Oil, bao gồm John D. Rockefeller, vẫn thu lợi lớn từ việc chia nhỏ công ty. Rockefeller được cho là đã trở thành tỷ phú đầu tiên trên thế giới sau giải thể do giá trị cổ phần của ông trong các công ty mới thành lập tăng vọt.
• John D. Rockefeller, trước khi rút lui khỏi các hoạt động kinh doanh tích cực vào đầu thế kỷ 20, đã tiếp tục đầu tư và tập trung vào các hoạt động từ thiện, trở thành một trong những người tiên phong trong lĩnh vực này.

3.7. Di sản và tầm ảnh hưởng

• Quyền sở hữu các công ty hậu giải thể tiếp tục thuộc về các cổ đông và gia đình của những người sáng lập ban đầu, đặc biệt là nhà Rockefeller. Mặc dù các công ty con của Standard Oil đã phát triển thành các thực thể độc lập, tầm ảnh hưởng của gia đình Rockefeller vẫn hiện diện mạnh mẽ trong ngành dầu mỏ.
• Rockefeller Foundation: John D. Rockefeller đã dùng một phần lớn tài sản của mình để thành lập quỹ từ thiện mang tên ông, tạo ảnh hưởng lớn trong các lĩnh vực như giáo dục, khoa học và sức khỏe cộng đồng.

3.8. Kết luận

Lịch sử chủ sở hữu của Standard Oil bắt đầu với sự kiểm soát chặt chẽ của John D. Rockefeller và gia đình ông, những người đã giữ quyền sở hữu phần lớn công ty trong suốt thời gian công ty phát triển thành một tập đoàn độc quyền. Sau khi bị giải thể vào năm 1911, quyền sở hữu được phân chia giữa các cổ đông, bao gồm gia đình Rockefeller, và các công ty con sau này đã phát triển thành những tập đoàn dầu mỏ toàn cầu, để lại di sản kinh tế và chính trị lâu dài.

4. Giới thiệu tổng quan về John D. Rockefeller

John D. Rockefeller (1839–1937) là một trong những doanh nhân, nhà từ thiện và người sáng lập nên các tập đoàn lớn nhất trong lịch sử Mỹ. Ông là người đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển ngành công nghiệp dầu mỏ tại Mỹ, và là người sáng lập nên Standard Oil Company, một trong những tập đoàn độc quyền lớn nhất thế giới vào thời điểm đó. Rockefeller được coi là một trong những người giàu nhất trong lịch sử, và là biểu tượng của kỷ nguyên tư bản công nghiệp Mỹ.

4.1. Cuộc đời và sự nghiệp

John Davison Rockefeller sinh ngày 8 tháng 7 năm 1839, tại Richford, New York. Từ nhỏ, Rockefeller đã thể hiện tài năng kinh doanh và tính kỷ luật tài chính cao. Năm 1859, ông bắt đầu sự nghiệp kinh doanh ở lĩnh vực thực phẩm, nhưng đến những năm 1860, ông chuyển sang ngành dầu mỏ, một ngành đang bùng nổ khi đó.

Năm 1870, Rockefeller cùng các đối tác thành lập Standard Oil tại Ohio, với mục tiêu thống nhất và kiểm soát ngành công nghiệp dầu mỏ. Với sự nhạy bén trong kinh doanh và chiến lược mở rộng, Rockefeller đã nhanh chóng thâu tóm các công ty nhỏ hơn và dần dần xây dựng Standard Oil thành một đế chế độc quyền, kiểm soát hầu hết các nhà máy lọc dầu và mạng lưới vận chuyển dầu tại Hoa Kỳ.

4.2. Standard Oil và vai trò độc quyền

Standard Oil không chỉ thống trị việc sản xuất và phân phối dầu mỏ mà còn điều chỉnh giá cả và áp dụng các chiến lược cạnh tranh khắc nghiệt, như mua lại đối thủ hoặc cắt giảm giá để loại bỏ các công ty nhỏ hơn. Với chiến lược trust, Standard Oil hợp nhất nhiều công ty dầu mỏ nhỏ và tạo ra một tổ chức khổng lồ, kiểm soát hơn 90% ngành dầu mỏ của Mỹ vào thời kỳ đỉnh cao.

Tuy nhiên, sự thống trị của Standard Oil không kéo dài mãi mãi. Công ty bị cáo buộc là vi phạm luật cạnh tranh và độc quyền. Năm 1911, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ ra phán quyết buộc Standard Oil phải giải thể thành 34 công ty nhỏ hơn, bao gồm những công ty sau này trở thành các tập đoàn lớn như ExxonMobil, Chevron, và Amoco.

4.3. Tài sản và sự giàu có

John D. Rockefeller là một trong những người giàu nhất trong lịch sử hiện đại. Tài sản của ông đạt đỉnh vào đầu thế kỷ 20, với tổng giá trị ước tính vào khoảng 900 triệu USD vào thời điểm đó, tương đương với hàng trăm tỷ USD theo giá trị hiện nay. Ông nổi tiếng vì sự kỷ luật tài chính và khả năng kiểm soát chi phí sản xuất, giúp Standard Oil giữ vị thế thống trị trong nhiều năm.

4.4. Từ thiện và di sản

Ngoài sự nghiệp kinh doanh, Rockefeller cũng được biết đến với vai trò là một nhà từ thiện nổi tiếng. Ông thành lập nhiều tổ chức và quỹ từ thiện, trong đó có The Rockefeller Foundation (1913), một trong những quỹ từ thiện lớn nhất và có ảnh hưởng nhất thế giới, hoạt động trong nhiều lĩnh vực như giáo dục, y tế, khoa học và nghiên cứu.

Các đóng góp lớn của Rockefeller trong lĩnh vực giáo dục và y tế bao gồm việc thành lập Đại học Chicago (1892) và hỗ trợ tài chính lớn cho Rockefeller University và Bộ Y tế Công cộng Quốc gia. Ông cũng tài trợ cho nhiều công trình nghiên cứu khoa học và y học, giúp giảm thiểu các bệnh truyền nhiễm và cải thiện sức khỏe công cộng trên toàn cầu.

4.5. Di sản

• Tầm ảnh hưởng tài chính và kinh tế: Rockefeller không chỉ là một nhà tài phiệt giàu có, mà còn là một biểu tượng của sự chuyển đổi trong hệ thống kinh tế Mỹ từ thị trường cạnh tranh tự do sang các hình thức tập trung quyền lực qua các trust và tập đoàn độc quyền.
• Công trình từ thiện: Những nỗ lực từ thiện của Rockefeller có ảnh hưởng lớn và kéo dài, không chỉ tại Mỹ mà còn trên toàn cầu, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục, y tế và khoa học.
• Gia đình Rockefeller: Các thế hệ tiếp theo của gia đình ông, bao gồm John D. Rockefeller Jr. và cháu của ông David Rockefeller, tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động từ thiện và kinh tế.

4.6. Những trích dẫn nổi tiếng của Rockefeller

• “Tôi luôn cố gắng biến mọi thảm họa thành một cơ hội.”
• “Bí quyết thành công là làm những việc bình thường một cách phi thường.”
• “Nếu mục tiêu duy nhất của bạn là trở nên giàu có, bạn sẽ không bao giờ đạt được điều đó.”

4.7. Tóm tắt:

John D. Rockefeller là một trong những nhân vật nổi bật nhất trong lịch sử kinh doanh và tài chính thế giới. Ông đã góp phần tạo ra ngành công nghiệp dầu mỏ hiện đại và để lại một di sản to lớn thông qua các hoạt động từ thiện của mình. Mặc dù bị chỉ trích vì chiến lược cạnh tranh khắc nghiệt, sự giàu có và tầm ảnh hưởng của Rockefeller vẫn tiếp tục tồn tại qua các thế hệ.