1. Business Model Canvas là cái gì?

Business Model Canvas (BMC) là một công cụ phác họa, phát triển và mô tả mô hình kinh doanh của một doanh nghiệp trên một trang giấy duy nhất. BMC được tạo ra bởi Alexander Osterwalder vào năm 2008 và đã trở thành một phương pháp phổ biến giúp doanh nghiệp hình dung và thiết kế mô hình kinh doanh của mình một cách rõ ràng, dễ hiểu và trực quan.

Business Model Canvas bao gồm 9 yếu tố chính, mỗi yếu tố đại diện cho một phần quan trọng của doanh nghiệp. Các yếu tố này được sắp xếp theo một khung lưới và giúp phân tích các khía cạnh khác nhau của mô hình kinh doanh:

1.1. Customer Segments (Phân khúc khách hàng):

• Đây là nhóm đối tượng khách hàng mà doanh nghiệp phục vụ. Doanh nghiệp có thể có một hoặc nhiều phân khúc khách hàng khác nhau. Ví dụ: Khách hàng cá nhân, khách hàng doanh nghiệp, thị trường đại chúng, hoặc thị trường ngách.
• Việc xác định đúng phân khúc khách hàng là yếu tố quan trọng để xác định giá trị mà doanh nghiệp cần cung cấp.

1.2. Value Propositions (Giá trị đề xuất):

• Giá trị mà doanh nghiệp mang lại cho khách hàng, lý do tại sao họ chọn sản phẩm hoặc dịch vụ của bạn thay vì của đối thủ. Giá trị này có thể là chất lượng, sự tiện lợi, giá cả hợp lý, trải nghiệm tốt hơn, hoặc giải pháp cho một vấn đề cụ thể.
• Đây là yếu tố cốt lõi quyết định sự khác biệt của doanh nghiệp trên thị trường.

1.3. Channels (Kênh phân phối):

• Các phương thức mà doanh nghiệp sử dụng để tiếp cận và cung cấp sản phẩm/dịch vụ tới khách hàng. Các kênh này có thể là bán hàng trực tuyến, cửa hàng vật lý, đại lý, hoặc qua mạng xã hội.
• Các kênh phân phối cần được thiết kế để tương thích với hành vi mua hàng và sở thích của khách hàng.

1.4. Customer Relationships (Quan hệ khách hàng):

• Cách doanh nghiệp tương tác và xây dựng mối quan hệ với khách hàng. Điều này bao gồm chăm sóc khách hàng, hỗ trợ sau bán hàng, xây dựng lòng trung thành, hoặc cung cấp dịch vụ khách hàng cá nhân hóa.
• Quan hệ khách hàng có thể dựa trên sự tương tác trực tiếp, tự động hóa, hoặc qua cộng đồng.

1.5. Revenue Streams (Dòng doanh thu):

• Cách doanh nghiệp kiếm tiền từ các phân khúc khách hàng. Doanh thu có thể đến từ việc bán sản phẩm, phí dịch vụ, phí đăng ký, quảng cáo, hoặc các nguồn thu khác.
• Điều này giúp doanh nghiệp nhận diện rõ cách tối ưu hoá các dòng thu nhập và hiểu được giá trị thực sự của sản phẩm hay dịch vụ đối với khách hàng.

1.6. Key Resources (Nguồn lực chính):

• Các tài nguyên và tài sản cần thiết để vận hành mô hình kinh doanh. Nguồn lực có thể là tài chính, con người, công nghệ, quyền sở hữu trí tuệ, hoặc các nguồn lực vật chất khác.
• Các nguồn lực này là yếu tố thiết yếu để doanh nghiệp duy trì hoạt động và cung cấp giá trị cho khách hàng.

1.7. Key Activities (Hoạt động chính):

• Những hoạt động cốt lõi mà doanh nghiệp cần thực hiện để vận hành mô hình kinh doanh của mình. Ví dụ: sản xuất, phân phối, nghiên cứu và phát triển, marketing, quản lý chuỗi cung ứng.
• Những hoạt động này phải được tối ưu hóa để đảm bảo doanh nghiệp có thể cung cấp giá trị hiệu quả.

1.8. Key Partnerships (Đối tác chính):

• Các đối tác mà doanh nghiệp hợp tác để gia tăng giá trị, cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm hiệu quả hơn. Đối tác có thể là nhà cung cấp, đối tác chiến lược, nhà phân phối, hoặc thậm chí là các nhà đầu tư.
• Đối tác giúp doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực mà họ không thể tự phát triển hoặc không có khả năng quản lý.

1.9. Cost Structure (Cấu trúc chi phí):

• Mô tả các chi phí phát sinh trong quá trình vận hành doanh nghiệp, bao gồm chi phí sản xuất, marketing, chi phí nguồn lực, hoặc chi phí liên quan đến vận hành công nghệ.
• Doanh nghiệp cần kiểm soát các chi phí này một cách hiệu quả để đảm bảo mô hình kinh doanh có lợi nhuận.

1.10. Lợi ích của Business Model Canvas:

• Đơn giản, trực quan: BMC giúp đơn giản hóa các yếu tố phức tạp của mô hình kinh doanh và hiển thị chúng trên một trang giấy duy nhất.
• Tính tương tác cao: BMC có thể được sử dụng trong các buổi làm việc nhóm, cho phép các thành viên cùng tham gia xây dựng và thảo luận về chiến lược.
• Tập trung vào giá trị: Công cụ này giúp doanh nghiệp tập trung vào cách họ tạo ra và cung cấp giá trị cho khách hàng, từ đó đưa ra những điều chỉnh kịp thời.

Business Model Canvas được sử dụng rộng rãi trong nhiều doanh nghiệp, từ các startup cho đến các công ty lớn, để thiết kế hoặc cải tiến mô hình kinh doanh của mình một cách có hệ thống và hiệu quả.

2. Lịch sử Business Model Canvas

Business Model Canvas (BMC) là một công cụ chiến lược nổi tiếng trong việc thiết kế và cải tiến mô hình kinh doanh. Lịch sử của BMC gắn liền với sự phát triển tư duy kinh doanh hiện đại, đặc biệt là sự dịch chuyển từ các lý thuyết kinh tế truyền thống sang các phương pháp tiếp cận thực tế và có tính ứng dụng cao.

2.1. Khởi đầu và phát triển ý tưởng:

Thuật ngữ và khái niệm “Business Model Canvas” được phát triển bởi Alexander Osterwalder, một học giả và nhà tư vấn doanh nghiệp người Thụy Sĩ, trong luận án tiến sĩ của ông vào đầu những năm 2000. Osterwalder nghiên cứu cách các doanh nghiệp tạo ra, phân phối, và nắm bắt giá trị, từ đó phát triển một công cụ có cấu trúc đơn giản nhưng bao quát các yếu tố cơ bản của mô hình kinh doanh.

• Năm 2004: Osterwalder đã xuất bản luận án tiến sĩ của mình tại Đại học Lausanne (Thụy Sĩ) với tiêu đề “The Business Model Ontology – A Proposition in a Design Science Approach”. Trong luận án này, ông giới thiệu khái niệm về Business Model Canvas như một cách hệ thống hóa các thành phần chính của mô hình kinh doanh. Đây là một trong những bước đầu tiên để phát triển công cụ chiến lược mà chúng ta biết ngày nay.

2.2. Sự hình thành Business Model Canvas:

Osterwalder đã hợp tác với nhà tư vấn và chuyên gia về đổi mới doanh nghiệp Yves Pigneur để phát triển và hoàn thiện mô hình. Cùng với sự đóng góp của Pigneur, họ đã biến BMC từ lý thuyết học thuật thành một công cụ thực tế và dễ sử dụng cho các doanh nghiệp.

2.3. Cuốn sách “Business Model Generation” (2009):

• Năm 2009, Osterwalder và Pigneur xuất bản cuốn sách mang tính đột phá có tên “Business Model Generation”. Đây chính là bước ngoặt giúp BMC trở nên phổ biến và dễ tiếp cận với cộng đồng doanh nghiệp toàn cầu.
• Cuốn sách đã giải thích chi tiết về 9 yếu tố chính của BMC và cách mà các doanh nghiệp có thể sử dụng chúng để mô hình hóa, thiết kế, và phát triển mô hình kinh doanh của mình.
• Đáng chú ý, cuốn sách này đã được viết theo hình thức “co-creation” (đồng sáng tạo), với sự tham gia của hàng trăm chuyên gia và nhà tư vấn từ khắp nơi trên thế giới. Điều này giúp Business Model Canvas mang tính ứng dụng thực tế cao và trở thành một công cụ linh hoạt trong việc phân tích các mô hình kinh doanh đa dạng.

2.4. Sự phổ biến và ứng dụng toàn cầu:

• Sau khi cuốn sách “Business Model Generation” ra mắt, Business Model Canvas nhanh chóng được sử dụng rộng rãi, không chỉ trong các doanh nghiệp startup mà còn trong các công ty lớn và tổ chức phi lợi nhuận.
• Các trường kinh doanh và chương trình MBA trên toàn thế giới bắt đầu tích hợp BMC vào chương trình giảng dạy như một phần quan trọng của các khóa học về chiến lược và quản lý kinh doanh.
• BMC được ứng dụng trong mọi ngành công nghiệp: Từ các công ty công nghệ, như Google, Apple, cho đến các doanh nghiệp sản xuất, dịch vụ, giáo dục, và cả khu vực phi lợi nhuận.

2.5. Tiến hóa và các công cụ liên quan:

Sau thành công của Business Model Canvas, Osterwalder và nhóm của ông tiếp tục phát triển các công cụ liên quan để bổ sung và làm phong phú thêm khung mô hình này:

• Value Proposition Canvas (VPC): Được giới thiệu để hỗ trợ trong việc hiểu rõ hơn về giá trị mà doanh nghiệp cung cấp cho khách hàng, giúp kết nối giữa sản phẩm/dịch vụ và nhu cầu của khách hàng.
• Lean Canvas: Một biến thể của Business Model Canvas do Ash Maurya phát triển, tập trung vào các startup và các doanh nghiệp nhỏ, giúp họ nhanh chóng xác định các yếu tố quan trọng như vấn đề của khách hàng, giải pháp, và dòng doanh thu trong môi trường kinh doanh nhanh chóng và dễ thay đổi.

2.6. Ảnh hưởng và vai trò của BMC trong kinh doanh hiện đại:

• Startup và đổi mới: Business Model Canvas đã trở thành công cụ không thể thiếu trong các startup để mô hình hóa, kiểm chứng, và điều chỉnh mô hình kinh doanh nhanh chóng và linh hoạt. Nó cũng là nền tảng cho tư duy “lean startup” (khởi nghiệp tinh gọn).
• Các công ty lớn và chuyển đổi số: Nhiều công ty lớn sử dụng Business Model Canvas để thích nghi với sự thay đổi trong công nghệ và thị trường, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số (digital transformation). Công cụ này giúp các doanh nghiệp tái định hình các chiến lược, tối ưu hóa chuỗi giá trị và tìm kiếm các nguồn doanh thu mới.

2.7. Tương lai của Business Model Canvas:

Business Model Canvas đã không ngừng được phát triển và cải tiến để phù hợp với bối cảnh kinh doanh hiện đại. Với sự phát triển của công nghệ và thị trường, khái niệm mô hình kinh doanh cũng đang tiến hóa, bao gồm các yếu tố như mô hình nền tảng, mô hình thuê bao, và mô hình dựa trên dữ liệu. Các doanh nghiệp tiếp tục sử dụng BMC như một công cụ để phân tích và điều chỉnh mô hình kinh doanh của mình.

2.8. Kết luận:

Business Model Canvas là một trong những công cụ có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong quản lý và chiến lược kinh doanh hiện đại. Từ một luận án tiến sĩ vào đầu những năm 2000, BMC đã trở thành nền tảng tư duy chiến lược cho hàng ngàn doanh nghiệp trên toàn thế giới. Công cụ này không chỉ giúp các doanh nghiệp hiểu rõ hơn về cách họ tạo ra và nắm bắt giá trị mà còn giúp họ phát triển và đổi mới trong một thế giới kinh doanh thay đổi liên tục.

3. Giới thiệu tổng quan về Alexander Osterwalder

Alexander Osterwalder là một nhà tư vấn, doanh nhân và học giả nổi tiếng người Thụy Sĩ, được biết đến rộng rãi với vai trò là người sáng tạo ra Business Model Canvas (BMC), một công cụ chiến lược quan trọng giúp doanh nghiệp phát triển và phân tích mô hình kinh doanh. Ông cũng là đồng tác giả của nhiều cuốn sách về chiến lược kinh doanh, trong đó nổi bật là “Business Model Generation” và “Value Proposition Design”. Osterwalder đã có tầm ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực tư duy chiến lược và khởi nghiệp, góp phần thay đổi cách doanh nghiệp và startup xây dựng và tối ưu hóa mô hình kinh doanh của mình.

3.1. Học vấn và khởi đầu sự nghiệp:

• Alexander Osterwalder có bằng Tiến sĩ tại Đại học Lausanne, Thụy Sĩ, nơi ông tập trung nghiên cứu về mô hình kinh doanh. Trong luận án tiến sĩ của mình, ông đã phát triển khái niệm về “Business Model Ontology”, một hệ thống phân loại và mô hình hóa các thành phần của mô hình kinh doanh. Luận án này chính là tiền đề cho sự ra đời của Business Model Canvas.

3.2. Sáng tạo Business Model Canvas:

• Vào đầu những năm 2000, Osterwalder cùng với Yves Pigneur, một giáo sư tại Đại học Lausanne, bắt đầu hợp tác và hoàn thiện khái niệm Business Model Canvas. Công cụ này được thiết kế nhằm giúp doanh nghiệp mô tả, phân tích và xây dựng mô hình kinh doanh một cách đơn giản và trực quan.
• Năm 2009, họ xuất bản cuốn sách “Business Model Generation”, trong đó mô tả chi tiết về Business Model Canvas và các yếu tố cấu thành nên một mô hình kinh doanh hiệu quả. Cuốn sách nhanh chóng trở thành một tác phẩm quan trọng trong lĩnh vực kinh doanh và khởi nghiệp, được dịch ra nhiều ngôn ngữ và sử dụng trên toàn cầu.

3.3. Sự nghiệp và tầm ảnh hưởng:

• Osterwalder là nhà sáng lập và CEO của Strategyzer, một công ty cung cấp phần mềm và dịch vụ đào tạo để giúp doanh nghiệp phát triển các mô hình kinh doanh sáng tạo. Công ty này sử dụng Business Model Canvas và các công cụ liên quan để hỗ trợ các tổ chức xây dựng chiến lược và đổi mới.
• Ông là một diễn giả quốc tế nổi tiếng và thường xuyên tham gia giảng dạy, tư vấn tại nhiều tổ chức và doanh nghiệp trên toàn thế giới. Osterwalder cũng là người tiên phong trong việc thúc đẩy phương pháp Lean Startup (Khởi nghiệp tinh gọn) và các công cụ chiến lược khác để giúp doanh nghiệp thích ứng với thị trường đầy biến động.

3.4. Các công trình và sách nổi bật:

• “Business Model Generation” (2009): Cuốn sách mô tả Business Model Canvas, cách nó được sử dụng, và cách thiết kế các mô hình kinh doanh sáng tạo.
• “Value Proposition Design” (2014): Cuốn sách tiếp theo tập trung vào việc xây dựng giá trị đề xuất (Value Proposition) cho khách hàng, giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về nhu cầu của khách hàng và cung cấp giá trị một cách hiệu quả.
• “Testing Business Ideas” (2019): Cuốn sách hướng dẫn cách kiểm nghiệm và xác thực các ý tưởng kinh doanh mới trước khi triển khai, giúp giảm thiểu rủi ro trong khởi nghiệp.

3.5. Tư tưởng và đóng góp:

• Đơn giản hóa mô hình kinh doanh: Một trong những đóng góp quan trọng nhất của Osterwalder là việc đơn giản hóa và trực quan hóa các khía cạnh phức tạp của mô hình kinh doanh thông qua Business Model Canvas. Điều này giúp cho ngay cả những doanh nghiệp nhỏ, khởi nghiệp cũng có thể dễ dàng xây dựng và thử nghiệm các mô hình kinh doanh của mình.
• Tư duy đổi mới và khởi nghiệp: Osterwalder đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tư duy sáng tạo và đổi mới trong kinh doanh. Ông luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc liên tục kiểm chứng, thử nghiệm và điều chỉnh mô hình kinh doanh để thích ứng với môi trường kinh doanh không ngừng thay đổi.

3.6. Tác động toàn cầu:

• Business Model Canvas và các công cụ khác mà Osterwalder phát triển đã được áp dụng rộng rãi trong nhiều ngành công nghiệp, từ công nghệ, tài chính, đến dịch vụ và sản xuất. Các tổ chức từ startup đến các tập đoàn lớn trên toàn cầu đều sử dụng BMC để đổi mới và tối ưu hóa mô hình kinh doanh của họ.
• Osterwalder đã đào tạo và làm việc với nhiều doanh nghiệp và tổ chức trên khắp thế giới, giúp họ phát triển các mô hình kinh doanh bền vững và hiệu quả hơn.

3.7. Tương lai và các dự án mới:

Osterwalder và nhóm của ông tại Strategyzer tiếp tục phát triển các công cụ và phương pháp để giúp doanh nghiệp không chỉ xây dựng mô hình kinh doanh mà còn triển khai chiến lược và quản lý sự đổi mới một cách bền vững. Với sự phát triển không ngừng của công nghệ và thay đổi trong hành vi thị trường, tầm nhìn của ông về chiến lược kinh doanh và đổi mới sẽ tiếp tục là một trong những xu hướng quan trọng trong những năm tới.

3.8. Tóm lại:

Alexander Osterwalder là một trong những chuyên gia hàng đầu về chiến lược và mô hình kinh doanh, nổi tiếng với việc phát triển Business Model Canvas – một công cụ mang tính cách mạng giúp doanh nghiệp định hình và tối ưu hóa mô hình kinh doanh của họ. Những đóng góp của ông đã và đang có tầm ảnh hưởng lớn trong nhiều lĩnh vực, từ khởi nghiệp đến các tập đoàn lớn.