MN
KHÁM PHÁ VÀ TRẢI NGHIỆM CÁ NHÂN
MN

Chữ Nôm là cái gì?

1. Chữ Nôm là cái gì?

Chữ Nôm (𡨸喃) là một hệ thống chữ viết cổ của người Việt, được sử dụng để ghi lại tiếng Việt từ khoảng thế kỷ thứ 10 đến thế kỷ 20. Chữ Nôm được phát triển dựa trên chữ Hán, nhưng đã được người Việt cải biên để phù hợp với ngôn ngữ tiếng Việt.

Chữ Nôm bao gồm hai loại ký tự chính:

  1. Chữ Hán mượn âm hoặc nghĩa: Người Việt mượn trực tiếp chữ Hán để sử dụng, có thể thay đổi hoặc giữ nguyên nghĩa và âm.
  2. Chữ Nôm sáng tạo: Là những ký tự do người Việt sáng tạo ra, thường là sự kết hợp của các bộ phận của chữ Hán để tạo thành một chữ mới nhằm ghi âm hoặc ý nghĩa tiếng Việt.

Chữ Nôm từng được sử dụng rộng rãi trong văn học, văn bản hành chính, và văn hóa dân gian. Nhiều tác phẩm văn học cổ điển của Việt Nam, như “Truyện Kiều” của Nguyễn Du hay “Nhật ký trong tù” của Hồ Chí Minh, đã được viết bằng chữ Nôm.

Mặc dù ngày nay chữ Nôm không còn được sử dụng rộng rãi, nhưng nó vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu lịch sử, văn học, và ngôn ngữ học của Việt Nam. Các tác phẩm bằng chữ Nôm cũng là di sản văn hóa quý giá, góp phần vào sự phát triển và bảo tồn ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam.

2. Ví dụ một đoạn chữ Nôm

Dưới đây là một ví dụ về đoạn văn bằng chữ Nôm, trích từ tác phẩm “Truyện Kiều” của Nguyễn Du:

春心莫共花爭發
一寸相思一寸灰

Xuân tâm mạc cộng hoa tranh phát,
Nhất thốn tương tư, nhất thốn sầu.

Phiên âm Hán-Việt:

  • Xuân tâm mạc cộng hoa tranh phát,
  • Nhất thốn tương tư, nhất thốn sầu.

Phiên âm tiếng Việt:

  • Lòng xuân đừng để cho hoa đua nở,
  • Một tấc tương tư là một tấc sầu.

Đoạn văn này thể hiện sự phức tạp và tinh tế của chữ Nôm, kết hợp cả chữ Hán và các ký tự Nôm để ghi lại tiếng Việt. Chữ Nôm được sử dụng rộng rãi trong văn học cổ điển Việt Nam và thường xuất hiện trong các tác phẩm văn chương, thơ ca.

3. Tại sao đoạn phiên âm Hán Việt không giống Tiếng Việt hiện nay?

Đoạn phiên âm Hán-Việt không giống tiếng Việt hiện nay vì:

1. Nguồn gốc từ Hán

  • Chữ Hán: Đoạn văn được viết bằng chữ Hán, một hệ thống chữ viết gốc từ Trung Quốc. Chữ Hán không phải là chữ viết bản địa của Việt Nam mà là một loại ngôn ngữ vay mượn. Khi người Việt đọc chữ Hán, họ phát âm theo cách riêng, gọi là âm Hán-Việt. Đây là cách người Việt đọc các ký tự Hán với âm thanh và ngữ điệu mang tính bản địa hóa, nhưng vẫn giữ lại nhiều yếu tố âm thanh của tiếng Hán cổ.

2. Khác biệt về ngôn ngữ và ngữ pháp

  • Ngữ pháp và cấu trúc: Ngữ pháp và cấu trúc câu trong tiếng Hán khác biệt với tiếng Việt hiện đại. Điều này dẫn đến việc phiên âm Hán-Việt thường mang tính chất cổ kính và không giống với cách diễn đạt tự nhiên trong tiếng Việt hiện nay.

3. Ảnh hưởng của thời gian

  • Phát triển ngôn ngữ: Tiếng Việt đã phát triển qua nhiều thế kỷ, và cách nói, viết, cùng cách phát âm đã thay đổi. Tiếng Việt hiện đại chịu ảnh hưởng lớn từ việc sử dụng chữ Quốc ngữ, một hệ thống chữ viết dựa trên bảng chữ cái Latinh, giúp ghi lại âm thanh tiếng Việt một cách trực tiếp hơn và khác biệt rõ ràng so với âm Hán-Việt.

4. Sự chuyển dịch ngữ nghĩa

  • Khác biệt về nghĩa: Một số từ trong phiên âm Hán-Việt có thể mang nghĩa khác so với khi được sử dụng trong tiếng Việt hiện đại. Chẳng hạn, từ “tâm” trong tiếng Hán có nghĩa là “lòng” hoặc “trái tim”, nhưng khi dịch ra tiếng Việt hiện đại, nó có thể được diễn đạt bằng từ ngữ khác phù hợp hơn với ngữ cảnh.

Ví dụ trong câu:

  • “Xuân tâm mạc cộng hoa tranh phát” dịch sang tiếng Việt hiện đại là “Lòng xuân đừng để cho hoa đua nở”. Từ “xuân tâm” nghĩa là “lòng xuân”, nhưng trong tiếng Việt hiện đại, từ này có thể được hiểu theo nhiều cách khác tùy vào ngữ cảnh.

Kết luận

Phiên âm Hán-Việt là cách người Việt phát âm các ký tự Hán, nhưng vì tiếng Việt và tiếng Hán là hai ngôn ngữ khác biệt, nên phiên âm này không giống với tiếng Việt hiện đại. Ngôn ngữ là một thực thể sống, và tiếng Việt đã trải qua nhiều biến đổi để trở thành ngôn ngữ như ngày nay, khác xa so với thời kỳ sử dụng chữ Nôm và chữ Hán.

4. Chữ Hán có nhiều loại khác nhau, vậy cụ thể chữ Nôm giống loại chữ Hán nào?

Chữ Hán, qua nhiều thời kỳ phát triển, đã hình thành nhiều loại hình chữ viết khác nhau. Chữ Nôm, trong quá trình hình thành và phát triển, chịu ảnh hưởng và mượn cách viết từ một số loại chữ Hán chính sau đây:

  1. Chữ Hán phồn thể (Traditional Chinese Characters, 繁體字): Đây là dạng chữ Hán truyền thống và phức tạp nhất, giữ nguyên các nét và cấu trúc từ thời cổ đại. Chữ Nôm có nhiều ký tự giống với chữ Hán phồn thể, vì chúng được mượn trực tiếp từ chữ Hán phồn thể mà không có sự thay đổi về hình thức.
  2. Chữ Hán hình thanh (Phono-semantic Characters, 形聲字): Chữ Nôm mượn cơ chế cấu tạo từ chữ Hán hình thanh, tức là kết hợp một bộ phận biểu thị ý nghĩa và một bộ phận biểu thị âm đọc. Người Việt đã sử dụng mô hình này để tạo ra các ký tự chữ Nôm mới, giúp ghi lại các âm tiếng Việt mà chữ Hán gốc không có.
  3. Chữ Hán hội ý (Ideogrammic Compounds, 會意字): Một số chữ Nôm được tạo ra bằng cách kết hợp các thành phần của chữ Hán hội ý, tức là các thành phần kết hợp lại để tạo ra một ý nghĩa mới. Ví dụ, chữ “鵞” (ngỗng) được tạo thành từ chữ “鸟” (chim) và chữ “我” (tôi), trong đó “chim” là bộ phận chỉ ý và “tôi” là bộ phận chỉ âm.
  4. Chữ Hán giả tá (Borrowed Characters, 假借字): Một số chữ Nôm được tạo ra bằng cách mượn âm của một chữ Hán có sẵn, nhưng thay đổi ý nghĩa để phù hợp với ngữ cảnh tiếng Việt. Đây là cách mà chữ Hán thường được dùng trong các ngôn ngữ khác nhau, bao gồm cả tiếng Việt.

Chữ Nôm có xu hướng sử dụng các nguyên tắc cấu tạo của chữ Hán truyền thống (chủ yếu là phồn thể) để tạo ra các ký tự mới phù hợp với tiếng Việt. Do đó, có thể nói rằng chữ Nôm gần gũi nhất với chữ Hán phồn thể, nhưng với sự linh hoạt trong việc sáng tạo thêm các ký tự mới dựa trên các quy tắc cấu tạo của chữ Hán.

5. Chữ Nôm có liên quan đến chữ Hán giản thế không?

Chữ Hán giản thể (Simplified Chinese Characters, 简体字) là phiên bản đơn giản hóa của chữ Hán phồn thể, được sử dụng chính thức tại Trung Quốc đại lục, Singapore, và Malaysia từ giữa thế kỷ 20. Sự đơn giản hóa này chủ yếu nhằm giảm số lượng nét viết của các ký tự để dễ học và dễ sử dụng hơn.

Về mối liên hệ với chữ Nôm:

  1. Thời gian xuất hiện: Chữ Nôm xuất hiện và phát triển từ khoảng thế kỷ 10 đến thế kỷ 20, trong khi chữ Hán giản thể chỉ bắt đầu được sử dụng rộng rãi từ giữa thế kỷ 20. Do đó, trong suốt thời gian tồn tại của chữ Nôm, chỉ có chữ Hán phồn thể là được sử dụng, và không có sự liên quan trực tiếp đến chữ Hán giản thể.
  2. Ảnh hưởng: Chữ Nôm được hình thành dựa trên chữ Hán phồn thể, nên có cấu trúc phức tạp với nhiều nét. Chữ Hán giản thể, với mục tiêu đơn giản hóa, đã loại bỏ nhiều nét và giảm thiểu sự phức tạp trong cấu trúc của các ký tự. Vì vậy, chữ Hán giản thể không ảnh hưởng đến quá trình hình thành và phát triển của chữ Nôm.
  3. Sự khác biệt: Một số ký tự chữ Nôm có thể có nét tương tự với các ký tự chữ Hán giản thể vì cả hai đều có thể chia sẻ một số cơ chế đơn giản hóa tự nhiên (ví dụ: giảm số nét), nhưng đây là sự trùng hợp ngẫu nhiên hơn là do ảnh hưởng trực tiếp. Chữ Nôm được tạo ra theo cách truyền thống dựa trên chữ Hán phồn thể, và không có sự liên hệ với quá trình đơn giản hóa diễn ra sau này ở Trung Quốc.

Tóm lại, chữ Nôm không có liên hệ trực tiếp với chữ Hán giản thể. Chữ Nôm chủ yếu dựa trên chữ Hán phồn thể, và sự đơn giản hóa trong chữ Hán giản thể xảy ra sau khi chữ Nôm đã hình thành và không ảnh hưởng đến cấu trúc của chữ Nôm.

6. Lịch sử chữ Nôm

Lịch sử chữ Nôm là một phần quan trọng trong quá trình phát triển ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam. Chữ Nôm là hệ thống chữ viết do người Việt sáng tạo, phát triển dựa trên nền tảng chữ Hán để ghi lại tiếng Việt. Dưới đây là một số giai đoạn quan trọng trong lịch sử chữ Nôm:

1. Hình thành (Thế kỷ 10 – 13)

  • Thời kỳ đầu: Chữ Nôm bắt đầu hình thành từ khoảng thế kỷ 10, sau khi Việt Nam giành được độc lập từ Trung Quốc vào năm 938. Người Việt sử dụng chữ Hán để viết tiếng Việt, nhưng do có nhiều âm và từ vựng không thể ghi lại bằng chữ Hán, họ bắt đầu sáng tạo ra chữ Nôm bằng cách cải biên hoặc kết hợp các ký tự chữ Hán.
  • Sự sáng tạo: Chữ Nôm trong giai đoạn này chủ yếu là các ký tự mượn âm, mượn nghĩa từ chữ Hán và sáng tạo thêm các ký tự mới để ghi lại âm tiếng Việt.

2. Phát triển (Thế kỷ 14 – 18)

  • Thế kỷ 14: Thời Trần (1225-1400) chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của chữ Nôm. Một trong những tác phẩm chữ Nôm cổ nhất được biết đến là “Việt điện u linh tập” do Lý Tế Xuyên viết vào thế kỷ 14. Các vua Trần cũng khuyến khích sử dụng chữ Nôm trong văn bản hành chính và văn học.
  • Thế kỷ 15-16: Dưới triều đại nhà Lê sơ (1428-1527), chữ Nôm tiếp tục được phát triển và sử dụng rộng rãi. Thời kỳ này, nhiều tác phẩm văn học Nôm quan trọng được sáng tác, bao gồm cả thơ ca và văn xuôi. Ví dụ điển hình là “Hồng Đức quốc âm thi tập” do Lê Thánh Tông biên soạn.
  • Thế kỷ 17-18: Chữ Nôm đạt đến đỉnh cao trong văn học dân gian và văn học bác học. Nhiều tác phẩm nổi tiếng được sáng tác bằng chữ Nôm như “Truyền kỳ mạn lục” của Nguyễn Dữ và “Phật thuyết đại báo phụ mẫu ân trọng kinh” của Hòa thượng Viên Thông. Đây cũng là thời kỳ chữ Nôm được sử dụng phổ biến trong các tác phẩm văn chương cung đình và các loại hình văn học khác.

3. Thịnh vượng (Thế kỷ 18 – 19)

  • Thế kỷ 18: Chữ Nôm trở thành công cụ ghi lại tiếng Việt trong nhiều tác phẩm nổi tiếng như “Chinh phụ ngâm” của Đoàn Thị Điểm và Đặng Trần Côn. Thời kỳ này, chữ Nôm được dùng rộng rãi trong cả văn học và văn bản hành chính.
  • Thế kỷ 19: Đỉnh cao của chữ Nôm có thể được thấy qua các tác phẩm nổi tiếng như “Truyện Kiều” của Nguyễn Du, “Cung oán ngâm khúc” của Nguyễn Gia Thiều, và nhiều bài thơ ca trào phúng của Hồ Xuân Hương. Chữ Nôm trở thành phương tiện thể hiện tâm hồn, văn hóa và ngôn ngữ của người Việt.

4. Suy thoái (Thế kỷ 20)

  • Cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20: Dưới sự cai trị của Pháp, chữ Quốc ngữ (hệ thống chữ viết dựa trên bảng chữ cái Latinh) dần thay thế chữ Nôm. Chính quyền thuộc địa Pháp đã thúc đẩy sử dụng chữ Quốc ngữ trong giáo dục và hành chính, dẫn đến sự suy thoái của chữ Nôm.
  • Thế kỷ 20: Dù có một số nỗ lực bảo tồn và sử dụng chữ Nôm trong văn học và nghiên cứu, nhưng chữ Quốc ngữ đã trở thành hệ thống chữ viết chính thức, đẩy chữ Nôm vào quên lãng.

5. Bảo tồn và nghiên cứu (Thế kỷ 21)

  • Hiện tại: Dù chữ Nôm không còn được sử dụng rộng rãi, nó vẫn là một phần quan trọng của di sản văn hóa Việt Nam. Nhiều nhà nghiên cứu, học giả trong và ngoài nước đang cố gắng bảo tồn và phục hồi các tài liệu, văn bản chữ Nôm. Các tác phẩm cổ viết bằng chữ Nôm đã được dịch sang chữ Quốc ngữ và các ngôn ngữ khác để phục vụ việc nghiên cứu và giáo dục.

Tổng kết

Chữ Nôm là biểu tượng của sự sáng tạo và nỗ lực giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của người Việt trong suốt nhiều thế kỷ. Dù hiện nay ít được sử dụng, chữ Nôm vẫn là một phần không thể thiếu của lịch sử văn hóa và ngôn ngữ Việt Nam.

7. Lý do chữ Quốc Ngữ chiến thắng chữ Nôm

Chữ Quốc ngữ đã dần thay thế chữ Nôm và trở thành hệ thống chữ viết chính thức của tiếng Việt trong thế kỷ 20. Có nhiều lý do dẫn đến sự “chiến thắng” của chữ Quốc ngữ so với chữ Nôm, bao gồm các yếu tố về tính tiện lợi, chính trị, giáo dục, và xã hội. Dưới đây là những lý do chính:

1. Tính dễ học và dễ sử dụng

  • Đơn giản hóa: Chữ Quốc ngữ, dựa trên bảng chữ cái Latinh, có cấu trúc đơn giản và rõ ràng hơn nhiều so với chữ Nôm, vốn là hệ thống chữ viết phức tạp với nhiều ký tự và quy tắc khó học. Chỉ cần nắm vững bảng chữ cái và các quy tắc phát âm cơ bản, người học đã có thể đọc và viết tiếng Việt. Trong khi đó, để học chữ Nôm, người học phải ghi nhớ hàng nghìn ký tự phức tạp.
  • Phát âm chuẩn xác: Chữ Quốc ngữ ghi lại âm tiếng Việt một cách trực tiếp và rõ ràng hơn. Các dấu thanh (sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng) và cách viết liền chữ giúp người đọc dễ dàng nhận diện và phát âm chính xác, điều này khó đạt được với chữ Nôm.

2. Ảnh hưởng của thực dân Pháp

  • Chính sách của Pháp: Khi Pháp xâm chiếm Việt Nam, họ nhận thấy việc phổ biến chữ Quốc ngữ sẽ giúp dễ dàng kiểm soát và truyền bá chính sách của họ hơn. Vì thế, họ đã thúc đẩy việc sử dụng chữ Quốc ngữ trong giáo dục và hành chính thay cho chữ Nôm và chữ Hán.
  • Giáo dục: Chính quyền thực dân Pháp thiết lập hệ thống giáo dục phổ thông bằng chữ Quốc ngữ, đào tạo thế hệ mới sử dụng chữ Quốc ngữ thay vì chữ Nôm hay chữ Hán. Điều này tạo ra một sự chuyển đổi lớn về ngôn ngữ viết trong xã hội.

3. Sự ủng hộ của giới trí thức và phong trào cải cách

  • Phong trào Duy Tân và Đông Kinh Nghĩa Thục: Vào đầu thế kỷ 20, nhiều trí thức yêu nước đã nhận ra rằng chữ Quốc ngữ có tiềm năng trở thành công cụ quan trọng trong việc truyền bá tri thức và cổ vũ tinh thần dân tộc. Họ đã sử dụng chữ Quốc ngữ trong các tờ báo, sách giáo khoa, và tài liệu tuyên truyền.
  • Trí thức và báo chí: Chữ Quốc ngữ nhanh chóng trở thành ngôn ngữ của báo chí và văn chương hiện đại, giúp phổ biến các ý tưởng mới mẻ về tự do, dân chủ, và cải cách xã hội. Các trí thức và nhà văn đã chọn chữ Quốc ngữ để truyền tải ý tưởng và giao tiếp với quần chúng, từ đó đẩy nhanh quá trình thay thế chữ Nôm.

4. Hiệu quả kinh tế và xã hội

  • Hiệu quả trong giáo dục: Với sự đơn giản của mình, chữ Quốc ngữ giúp tăng tốc độ học đọc và viết, từ đó cải thiện tỷ lệ biết chữ trong xã hội. Điều này có tác động tích cực đến phát triển kinh tế và xã hội khi kiến thức được truyền bá rộng rãi hơn.
  • Tiết kiệm thời gian và công sức: Học và sử dụng chữ Quốc ngữ đòi hỏi ít thời gian và công sức hơn so với chữ Nôm, tạo điều kiện cho nhiều người, kể cả phụ nữ và người thuộc tầng lớp thấp hơn trong xã hội, có cơ hội tiếp cận tri thức.

5. Sự suy yếu của hệ thống chữ Nôm và chữ Hán

  • Sự phức tạp và khó học: Chữ Nôm, do tính phức tạp và khó học, ngày càng trở nên kém hấp dẫn trong bối cảnh cần có một phương tiện giao tiếp hiệu quả hơn để đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện đại.
  • Giảm sự ủng hộ: Khi chữ Quốc ngữ ngày càng phổ biến và được ủng hộ mạnh mẽ, chữ Nôm dần mất đi vai trò và không còn được giảng dạy, sử dụng rộng rãi.

Tổng kết

Chữ Quốc ngữ chiến thắng chữ Nôm nhờ vào tính đơn giản, hiệu quả, và khả năng đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện đại. Sự ủng hộ từ chính quyền thực dân, giới trí thức, và sự cần thiết phải cải cách giáo dục đã góp phần quan trọng trong quá trình chuyển đổi này. Kết quả là, chữ Quốc ngữ đã trở thành hệ thống chữ viết chính thức và duy nhất của tiếng Việt, trong khi chữ Nôm dần rơi vào quên lãng, trở thành một phần của di sản văn hóa lịch sử.

No related posts.