Giới thiệu

Lý thuyết “bộ ba tự hủy” là cách giải thích về những quyết định tài chính phổ biến nhưng tiềm ẩn rủi ro cao, đặc biệt xảy ra ở tầng lớp trung lưu. Đây là nhóm có thu nhập đủ để tiếp cận các tiêu chuẩn sống cao hơn, nhưng không có sự bảo đảm tài chính đủ mạnh để tránh khủng hoảng khi gặp biến cố. Bộ ba tự hủy của tầng lớp trung lưu thường bao gồm:

1. Vay thế chấp mua nhà
2. Vợ (hoặc một người) ở nhà không đi làm
3. Con học trường quốc tế hoặc chi phí giáo dục vượt khả năng thu nhập

Khi tồn tại các yếu tố này mà không được cân nhắc kỹ lưỡng, có thể khiến gia đình trung lưu rơi vào trạng thái tự hủy hoại tài chính khi gặp các rủi ro như mất thu nhập, lãi suất tăng cao, hoặc khủng hoảng kinh tế.

1. Vay thế chấp mua nhà

• Tình huống tự hủy:
  Khi một cá nhân vay thế chấp với khoản vay vượt quá khả năng trả nợ, gánh nặng tài chính có thể trở nên quá lớn nếu:
  • Mất thu nhập: Người trụ cột mất việc hoặc nguồn thu nhập chính bị gián đoạn.
  • Lãi suất tăng cao: Đặc biệt nếu khoản vay có lãi suất thả nổi, tiền trả hàng tháng có thể tăng đột biến, làm mất khả năng trả nợ.
• Tỷ lệ gánh nặng tài chính:
  Theo nguyên tắc tài chính an toàn, tổng chi phí trả nợ (bao gồm gốc và lãi) không nên vượt quá 30–35% thu nhập hàng tháng.
  Nếu tỷ lệ này vượt 50%, gia đình sẽ dễ rơi vào tình trạng “tự hủy” khi xảy ra các biến cố kinh tế.
• Ví dụ:
  Một gia đình với thu nhập 50 triệu đồng/tháng, vay thế chấp với khoản trả góp 25 triệu đồng/tháng (50%). Nếu người trụ cột mất việc hoặc lãi suất tăng từ 10% lên 15%, chi phí trả nợ có thể vượt mức thu nhập, dẫn đến phá sản.

2. Vợ ở nhà không đi làm

• Tình huống tự hủy:
  Một gia đình chỉ dựa vào một nguồn thu nhập dễ rơi vào tình trạng “tự hủy” khi:
  • Mất thu nhập chính: Không có người thứ hai chia sẻ gánh nặng tài chính, gia đình mất toàn bộ khả năng chi trả.
  • Chi phí bất ngờ: Các khoản chi phí lớn (bệnh tật, sửa chữa nhà cửa, hoặc giáo dục) không thể được đáp ứng do thiếu dự phòng tài chính.
• Tỷ lệ gánh nặng tài chính:
  Nếu toàn bộ chi phí gia đình chiếm trên 70–80% thu nhập từ một nguồn, gia đình sẽ dễ bị tổn thương khi mất thu nhập hoặc đối mặt với chi phí đột xuất.
• Ví dụ:
  Một gia đình có thu nhập 40 triệu đồng/tháng từ người chồng, trong khi vợ ở nhà chăm con. Chi phí sinh hoạt và học phí cho con đã chiếm 35 triệu đồng (88%). Nếu người chồng mất việc, gia đình sẽ ngay lập tức rơi vào khủng hoảng tài chính.

3. Con học trường quốc tế

• Tình huống tự hủy:
  Khi học phí cho con chiếm phần lớn thu nhập, gia đình có nguy cơ “tự hủy” nếu:
  • Thu nhập giảm sút: Người trụ cột bị giảm lương hoặc mất việc.
  • Chi phí học tăng: Trường quốc tế thường tăng học phí hàng năm, tạo áp lực tài chính lâu dài.
• Tỷ lệ gánh nặng tài chính:
  Học phí và các chi phí giáo dục không nên vượt quá 10–15% thu nhập. Nếu vượt mức 25–30%, gia đình có thể phải hy sinh các mục tiêu tài chính khác, dễ dẫn đến tình trạng khủng hoảng.
• Ví dụ:
  Một gia đình thu nhập 60 triệu đồng/tháng nhưng trả 20 triệu đồng/tháng (33%) cho học phí trường quốc tế. Nếu nguồn thu giảm còn 40 triệu đồng/tháng, khoản học phí sẽ chiếm 50% thu nhập, khiến gia đình không đủ tiền trang trải các chi phí khác.

Tóm lại

Khi chỉ một trong ba yếu tố (vay thế chấp, vợ không đi làm, con học trường quốc tế) tồn tại, tình trạng “tự hủy” sẽ xảy ra nếu:

1. Vay thế chấp: Khoản trả nợ vượt 35% thu nhập, hoặc khi lãi suất tăng cao và nguồn thu nhập bị gián đoạn.
2. Vợ không đi làm: Toàn bộ chi phí gia đình vượt 70% thu nhập từ một người.
3. Con học trường quốc tế: Học phí và chi phí giáo dục vượt 25% thu nhập.

Sự cân bằng tài chính và kế hoạch dự phòng là yếu tố then chốt để tránh các tình huống này.